Nhiều chủ nhà băn khoăn trước thông tin chính phủ ban hành Nghị định quy định “chi tiết thi hành” một số điều của Bộ luật Lao động về lao động là người giúp việc gia đình, trong đó quy định về tiền lương, BHXH, BHYT đối với người giúp việc gia đình. Nghị định sẽ có hiệu lực thi hành từ ngày 25/5/2014.
Cụ thể, mức tiền lương do hai bên thoả thuận và ghi trong hợp đồng lao động. Mức tiền lương (bao gồm cả chi phí ăn, ở của người lao động sống tại gia đình người sử dụng lao động nếu có) không được thấp hơn mức lương tối thiểu vùng do Chính phủ quy định. Người sử dụng lao động và người lao động thoả thuận mức chi phí ăn, ở hằng tháng của người lao động (nếu có), nhưng không vượt quá 50% mức tiền lương trong hợp đồng lao động. Hình thức trả lương, thời hạn trả lương do hai bên thoả thuận.
Hình minh họa: Luật giúp việc nhà
Trường hợp người sử dụng lao động yêu cầu người lao động làm việc ngoài thời gian ghi trong hợp đồng lao động, làm việc vào ngày nghỉ lễ, tết, ngày nghỉ có hưởng lương thì người sử dụng lao động phải trả tiền lương làm thêm giờ theo quy định.
Người sử dụng lao động có trách nhiệm trả đủ tiền lương cho người lao động trong trường hợp người lao động phải ngừng việc do lỗi của người sử dụng lao động, trừ trường hợp hai bên có thỏa thuận khác.
Người sử dụng lao động không phải trả lương cho người lao động trong trường hợp người lao động phải ngừng việc mà không do lỗi của người sử dụng lao động, trừ trường hợp hai bên có thỏa thuận khác.
Người sử dụng lao động chỉ được khấu trừ tiền lương của người lao động để bồi thường thiệt hại do làm hỏng dụng cụ, thiết bị hoặc làm mất tài sản của người sử dụng lao động theo nội dung của hợp đồng lao động.
Mức khấu trừ tiền lương hằng tháng do hai bên thỏa thuận nhưng không quá 30% mức tiền lương hằng tháng đối với người lao động không sống tại gia đình người sử dụng lao động; không quá 60% mức tiền lương còn lại sau khi trừ chi phí tiền ăn, ở hằng tháng của người lao động (nếu có) đối với người lao động sống tại gia đình người sử dụng lao động. Khi khấu trừ tiền lương người sử dụng lao động phải thông báo cho người lao động biết.
1. Chủ nhà phải trả tiền bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế cho người giúp việc
Về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, theo Nghị định, người sử dụng lao động có trách nhiệm chi trả thêm cùng lúc với kỳ trả lương của người lao động một khoản tiền tương đương với mức đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm y tế thuộc trách nhiệm của người sử dụng lao động theo quy định của pháp luật về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế để người lao động tự lo bảo hiểm.
Trường hợp người lao động sống cùng gia đình người sử dụng lao động bị ốm, bị bệnh, người sử dụng lao động tạo điều kiện để người lao động nghỉ ngơi, khám, chữa bệnh. Chi phí khám, chữa bệnh do người lao động chi trả, trừ trường hợp hai bên có thoả thuận khác.
Người sử dụng lao động không phải trả lương cho những ngày người lao động phải nghỉ việc do bị ốm, bị bệnh.
Hình ảnh minh họa: Chủ nhà phải đóng bảo hiểm xã hội, y tế cho người giúp việc
2. Mỗi tuần, người giúp việc gia đình được nghỉ ít nhất 24 giờ liên tục
Đối với người lao động sống cùng gia đình người sử dụng lao động, thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi do hai bên thoả thuận nhưng người lao động phải được nghỉ ít nhất 8 giờ, trong đó có 6 giờ nghỉ liên tục trong 24 giờ liên tục.
Thời giờ làm việc đối với lao động chưa thành niên từ đủ 15 tuổi đến dưới 18 tuổi không được quá 8 giờ trong 1 ngày và 40 giờ trong 1 tuần; thời giờ làm việc của người dưới 15 tuổi không được quá 4 giờ trong 1 ngày và 20 giờ trong 1 tuần và không được sử dụng làm thêm giờ, làm việc vào ban đêm.
Mỗi tuần, người lao động được nghỉ ít nhất 24 giờ liên tục. Trong trường hợp không thể bố trí được thì người sử dụng lao động phải có trách nhiệm bảo đảm cho người lao động được nghỉ tính bình quân 1 tháng ít nhất 4 ngày. Thời điểm nghỉ do hai bên thoả thuận.
Người lao động có đủ 12 tháng làm việc cho một người sử dụng lao động thì được nghỉ hằng năm là 12 ngày làm việc và được hưởng nguyên lương. Thời điểm nghỉ do hai bên thỏa thuận. Người lao động có thể thỏa thuận với người sử dụng lao động để nghỉ hằng năm thành nhiều lần hoặc nghỉ gộp tối đa 3 năm một lần.
Người lao động được nghỉ làm việc, hưởng nguyên lương trong những ngày nghỉ lễ, tết theo quy định. Khi nghỉ hằng năm, người lao động được ứng trước một khoản tiền ít nhất bằng tiền lương cho những ngày nghỉ.
3. Phản ứng trước thông tin về nghị định mới với người giúp việc
Trong khi người giúp việc hồ hởi với nghị định mới ban hành vì dành nhiều ưu đãi cho họ thì các gia chủ lại băn khoăn. Một số cho rằng văn bản này quá ưu ái người giúp việc và có nhiều điều không khả thi.
Tuy nhiên, theo nhiều người dân đang thuê người giúp việc, thực ra, mức ưu đãi của gia đình họ dành cho người giúp việc còn cao hơn các quy định này rất nhiều.
Chị Minh (quận 3, TP HCM) cho biết, từ lâu chị đã phải trả bác giúp việc mức lương 3,5 triệu một tháng, cao hơn với mức lương tối thiểu của khu vực TP HCM là 2,7 triệu đồng/tháng. Bác ăn ở cùng gia đình chị và các khoản ăn uống hay điện nước, xà phòng… sinh hoạt hằng ngày không tính vào tiền công. Bác gần như không tiêu đến lương, thường nhờ chị giữ hộ, khi nào có việc cần hoặc đến Tết mới lấy cả mấy chục triệu. Chị Nghĩa nhẩm tính, nếu cộng chi ly các khoản, một tháng của bác không dưới 5 triệu đồng và gần bằng mức lương kế toán ở công ty của chị.
Công việc hằng ngày của người giúp việc nhà chị Nghĩa cũng không quá nặng nhọc và hầu như bác luôn được nghỉ nhiều hơn 8 tiếng mỗi ngày. “22h đêm cả nhà đã đi ngủ. 5h30 sáng tôi dậy tập thể dục, đi chợ thì bác giúp việc cũng dậy chuẩn bị bữa sáng. Ở nhà, bác giúp việc có nhiệm vụ giặt, phơi quần áo, chăm cây cảnh, thu dọn căn hộ hơn 100 m2. Nếu không có việc phát sinh, bác được tự do chơi, ngủ và xem TV đến 16h chiều thì chuẩn bị cơm nước và đón cậu út từ trường mầm non về rồi tắm rửa, cho bé ăn”, chị Nghĩa kể.
Đôi khi, chị Nghĩa thấy số tiền bỏ ra thuê giúp việc khá lãng phí bởi ban ngày họ không phải làm nhiều, nhưng buổi tối một mình chị không thể xoay xở với hai con trai, vì anh xã không mó tay vào việc gì.
“Nếu bây giờ yêu cầu chủ nhà phải trả thêm một khoản tương đương phí đóng bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế cho người giúp việc thì tôi sẽ chia nhỏ khoản lương 3,5 triệu thành nhiều mục lương cơ bản, lương bảo hiểm, phụ cấp, bởi tôi thấy mức thu nhập của bác giúp việc là phù hợp với công sức họ bỏ ra. Còn nếu phải chi thêm nữa, chắc tôi sẽ cố gắng tự mình làm việc nhà, khỏi thuê”, chị Nghĩa nói.
Hình minh họa: giúp việc nhà theo giờ
Khi đọc quy định về người giúp việc, anh Long (quận 7, TP HCM) giật mình vì thực tế mấy chị giúp việc từng làm tại nhà anh đều không ký hợp lao động, chỉ thỏa thuận miệng. Thậm chí, anh cũng chẳng nhớ tới việc khai báo tạm trú cho họ với công an phường.
“Cho người giúp việc ở cùng là mình đã rất tin tưởng người ta, kiểm tra nhân thân rất kỹ, chủ yếu đều do người quen giới thiệu. Người giúp việc lỡ có làm hỏng cái gì mình cũng chẳng mấy khi phạt, nếu tệ quá thì cho nghỉ việc luôn”, anh Thành cho biết.
Anh cho rằng, mối quan hệ giữa chủ nhà và giúp việc nhiều khi quan trọng là cách ứng xử với nhau, chứ hợp đồng hay quy định chưa chắc đã khả thi. Anh kể, bác giúp việc đang ở tại nhà anh thậm chí còn tự nguyện làm nhiều việc hơn là lúc đầu vợ chồng anh đề nghị. Anh đi nhậu về say xỉn chỉ có bác lo chăm sóc, thu dọn vì bà xã ghét mùi rượu nên không để ý. Vì điều này, thỉnh thoảng anh vẫn giấu vợ giúi thêm cho bác ít tiền cảm ơn.
“Nếu được đóng bảo hiểm xã hội, sau này không còn sức lao động bác ấy vẫn có khoản lương hưu thì mình rất ủng hộ, mặc dù hiện nay bác ấy cũng đã 50 tuổi rồi. Gia đình mình cũng trả bác ấy 3,5 triệu mỗi tháng, bao ăn ở. Nhưng mình nghĩ bác sẽ giữ lại tiền, không đi đóng bảo hiểm vì bác vốn là nông dân, có bao giờ quan tâm đến bảo hiểm đâu”, anh Thành băn khoăn.
Một số gia đình khác cho rằng, nghị định mới ban hành khá ưu ái người giúp việc. “Nếu phải theo nghị định này, một tháng họ phải được nghỉ ít nhất 4 ngày thì nhà tôi phải thuê 2 ôsin: Một người ăn ở trong nhà để chỉ làm việc 6 ngày/tuần, một người nữa làm việc vào chủ nhật”, chị Bích (khu đô thị Mỹ Đình, Hà Nội) bày tỏ. Nếu không thuê người giúp việc thứ hai, thì cuối tuần chị sẽ phải vừa tự chăm con, dọn nhà và… mời người giúp việc dùng cơm.
“Thuê người để họ đỡ đần mình, giúp mình bớt vất vả nhằm tái tạo năng lượng, làm việc hiệu quả và nghỉ ngơi nhiều hơn, nhưng nếu theo quy định thì giúp việc còn sướng hơn cả chủ nhà rồi”, chị Bích nói.
Cũng theo bà mẹ một con này, chuyện lương thưởng hoặc các khoản hỗ trợ tàu, xe về quê với người giúp việc, chắc chắn không gia đình nào bớt xén hay tiếc nếu lao động làm việc tận tình và có thái độ tốt, còn thời gian làm việc nên để hai bên tự thỏa thuận. “Vấn đề là tôi thấy các quy định này khó khả thi, vì ai sẽ đi từng nhà để kiểm tra nhà đó có giúp việc, khi gia đình họ không tự trình báo?”, chị nói.
Trong khi không ít gia chủ e ngại về quy định mới thì nhiều người đang làm giúp việc lại bày tỏ sự vui mừng.
Chị Lan(45 tuổi) đang làm giúp việc cho một gia đình tại quận 10, TP HCM rất mừng nếu được tham gia bảo hiểm xã hội. Chủ nhà vốn là cháu họ của chị, là bác sĩ mở phòng khám ngoài giờ tại nhà. Ngoài giúp việc nhà, cuối ngày chị vẫn thu dọn phòng khám. Người cháu trả lương cho chị khá hậu hĩnh nên chị luôn cố gắng làm thật nhiều. Chị cho rằng mình cũng không cần nhiều ngày nghỉ, chỉ khi nào gia đình ở quê có việc, chị mới cần đến.
Làm giúp việc chăm trẻ cho một gia đình ở Nam Từ Liêm (Hà Nội) gần 2 năm, chị Tiến, 43 tuổi cho biết, chị rất mong những quy định trên sẽ được thực hiện nghiêm túc. “Nhà tôi cách nhà chủ chưa đầy 30 km, chồng, con tôi đều ở quê. Thi thoảng tôi muốn về thăm nhà, nhưng lại ngại chủ. Mình hỏi về, người ta không bắt ở, nhưng tỏ ra khó chịu. Nếu có quy định rõ ngày mình được nghỉ, cứ thế thực hiện, không phải áy náy hay nhìn thái độ người ta”, chị Tiến nói.
Chị Tiến cho biết, vốn là nhà nông, quen chỉ làm theo thời vụ, tính lại thích đông vui, sum họp gia đình, nên nhiều khi về nhà rồi, nhất là dịp lễ Tết, chị hay nấn ná chẳng muốn đi. Tuy nhiên, nếu có hợp đồng lao động rõ ràng, quy định cụ thể, chắc chắn, những người làm giúp việc như chị sẽ có ý thức hơn về thời gian làm việc.
“Vui nhất là chúng tôi thấy công việc của mình không bị coi thường. Chứ như giờ, chủ nhà chỉ hơn con cái mình vài tuổi, mà nhiều khi sai bảo, nói năng với mình chả ra sao. Rồi con cái họ, mình chăm nom cả sớm lẫn khuya nhưng chúng cũng chả coi ra gì, ra giọng kẻ cả lắm”, người phụ nữ quê Hà Tây cũ nói.
4. Những người ban hành luật nói gì
Giải thích về Nghị định mới này, một chuyên viên của Cục Trợ giúp pháp lý, Bộ Tư pháp cho biết: “Người sử dụng lao động có trách nhiệm chi trả thêm cùng lúc với kỳ trả lương của người lao động một khoản tiền tương đương với mức đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm y tế thuộc trách nhiệm của người sử dụng lao động theo quy định của pháp luật để người lao động tự lo bảo hiểm”.
Như vậy, chủ nhà phải trả thêm cho người giúp việc một khoản tiền tương đương với mức đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm y tế, cụ thể là 21% mức thu nhập hàng tháng của người lao động (BHXH là 18%, BHYT là 3%), và người lao động tự lo đóng bảo hiểm theo phương thức tham gia BHXH tự nguyện; chủ nhà không phải thực hiện đóng bảo hiểm cho người giúp việc.
Người giúp việc muốn tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện thì có thể liên hệ trực tiếp với cơ quan bảo hiểm xã hội nơi cư trú để được hướng dẫn cụ thể.
Theo ông Đặng Đức San, Vụ trưởng Vụ pháp chế, Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, chỉ 5-10 năm tới, khi xã hội tiến lên công nghiệp hóa, thành thị hóa, nhu cầu sử dụng người giúp việc gia đình ngày càng cao, nghề này sẽ là một xu hướng giải quyết việc làm. Do đó, việc ban hành các quy định chi tiết về lao động giúp việc gia đình là cần thiết. Điều này cũng góp phần thay đổi nhận thức xã hội, coi giúp việc gia đình là một nghề và người thực hiện việc đó được đối xử như người lao động thuộc các ngành nghề khác.
Ông San cho rằng, việc ra đời các quy định cụ thể với lao động giúp việc gia đình là cơ sở pháp lý để thiết lập mối quan hệ giữa người lao động và người sử dụng lao động, từ đó tiến từng bước tới tạo dựng sự bình đẳng trong mối quan hệ vốn khá nhạy cảm này.
Ông San thừa nhận, hiện nay, đội ngũ lao động giúp việc ở Việt Nam còn thiếu tính chuyên nghiệp. Tuy nhiên, cũng khó đòi hỏi một người vừa đi cấy, đi cày ở vùng quê có ngay kỹ năng chuyên nghiệp khi bước vào một gia đình thành phố. Điều này cần thời gian và sự đào tạo thực sự. Khi đã có các văn bản pháp luật chứng tỏ giúp việc gia đình là một nghề thì sẽ có sự đầu tư cho việc đào tạo bài bản, để người lao động biết mình phải làm những công việc gì, có kỹ năng làm việc chuyên nghiệp, kỹ năng giao tiếp, ứng xử với người sử dụng lao động.
“Mối quan hệ giữa người thuê với người giúp việc rất đặc biệt, vì không chỉ tiếp xúc trong 8 tiếng làm việc mà có thể ở chung, ăn cùng ngày này sang tháng khác nên ngoài các quy định trong luật, đòi hỏi cần có sự hiểu biết và nhân văn giữa hai bên”, ông nói.
Theo Vụ trưởng vụ pháp chế, việc thực hiện các quy định mới này bước đầu có thể gặp khó khăn, do thực tế còn tồn tại như nhiều người sử dụng lao động không trình báo có thuê giúp việc. “Hiện nay, ngay cả việc đăng ký hộ khẩu tạm trú cho chính mình nhiều người còn không thực hiện. Họ nhận thức sai rằng những việc này gây phiền, không ích lợi gì. Song nếu có hợp đồng sử dụng lao động, trình báo việc sử dụng lao động giúp việc với địa phương, cơ quan chức năng mới có sự giám sát và cơ chế bảo vệ cả người giúp việc và người sử dụng lao động”, ông San nói.
Trong trường hợp gia chủ không khai báo sử dụng người giúp việc, nếu bị phát hiện, sẽ chịu chế tài xử phạt theo quy định về xử phạt hành chính. Ngoài ra, chính người giúp việc hay bên gia đình sử dụng lao động này, nếu thấy bên kia không thực hiện đúng các quy định, có thể khiếu kiện lên cơ quan chức năng.
5. Một giải pháp tốt hơn cho gia đình và người giúp việc
Việc thuê người giúp việc ở lại giờ đã khá xưa cũ trong thời đại mới.
Với sự phát triển của dịch vụ giúp việc nhà theo giờ sẽ giúp gia chủ linh hoạt hơn trong việc lựa chon người giúp việc, thời gian cùng chi phí tiết kiệm.
Hơn nữa, người giúp việc được quản lý bởi các công ty cung cấp dịch vụ giúp việc sẽ chuyên nghiệp hơn và có ý thức nghề nghiệp hơn.
